राम्रो सञ्चार/डेस्क
क्यूआर (Quick Response) कोड वास्तवमै अहिलेको जीवनशैलीसँग घुलमिल भइसकेको छ। सुरुवातीमा यो इन्डस्ट्रियल ट्र्याकिङ (गाडीका पार्टपुर्जा स्क्यान गर्न) का लागि मात्र प्रयोग भए पनि अहिले यसको उपयोगिता अत्यन्तै फराकिलो बनेको छ।
महामारीपछि संपर्कविहीन व्यवहार (contactless interaction) सुरक्षित, छिटो र सहज मानिन थालेपछि क्यूआर कोड प्रयोग गर्ने चलन झनै बढेको हो ।
👉 अहिले दैनिक जीवनमा यसको प्रयोग हुने केहि प्रमुख उदाहरणहरू:
- रेस्टुरेन्टमा खाना अर्डर – मेनु हेर्न वा बिल तिर्न क्यूआर स्क्यान गर्ने चलन
- वाई–फाई कनेक्ट – पासवर्ड टाइप नगरी सिधै स्क्यान गरेर जडान
- अनलाइन किनमेल (E-commerce) – सामान खरिद वा भुक्तानी सजिलै गर्ने
- यात्रा वा कार्यक्रमको टिकट – मोबाइलमै क्यूआर टिकट देखाएर प्रवेश
- पहिचान प्रमाणिकरण – KYC, बैंकिङ वा कार्यालय प्रणालीमा प्रयोग
- सार्वजनिक सेवामा पहुँच – सरकारी फाराम, अस्पताल, शिक्षा प्रणालीमा QR-based सुविधा
यसरी हेर्दा, क्यूआर कोड अब केवल “टेक्नोलोजी” मात्र नभई डिजिटल जीवनशैलीको आधारभूत उपकरण बन्दै गएको छ।
📌 नेपालमा क्यूआर कोड प्रयोगका फाइदा
- सहज भुक्तानी प्रणाली
– QR स्क्यान गरेर मोबाइलबाटै तत्कालै रकम तिर्न सकिन्छ। बैंक, मोबाइल वालेट (जस्तै eSewa, Khalti, FonePay) प्रयोग गरेर पसल, रेस्टुरेन्ट वा सार्वजनिक यातायातमा सजिलो भुक्तानी। - नगदविहीन समाजतर्फको पाइला
– नगद बोक्नु पर्ने झन्झट कम हुन्छ। चोरी वा हराउने जोखिम घट्छ। डिजिटल इकोनोमीलाई प्रोत्साहन। - ग्रामीण क्षेत्रमा वित्तीय पहुँच
– बैंक खाता नहुनेले पनि मोबाइल वालेटमार्फत QR भुक्तानी गर्न सक्ने भएकाले वित्तीय समावेशीकरणमा सहयोग। - व्यवसायीलाई लाभ
– QR भुक्तानी स्वीकार गर्ने पसल वा व्यवसायले नगद मिलाउनुपर्ने काम घट्छ। पारदर्शिता बढ्छ र हिसाब-किताब सजिलो हुन्छ। - समय र श्रम बचत
– लामो लाइनमा बस्नु पर्दैन, सिधै QR स्क्यान गरेर टिकट, शुल्क वा बिल तिर्न सकिन्छ। - कोभिड जस्तो महामारीमा सुरक्षित
– ‘Contactless Payment’ भएकाले नोट वा कार्ड साटासाट नगरी सुरक्षित भुक्तानी सम्भव।
📌 नेपालमा क्यूआर कोड प्रयोगका चुनौतीहरू
- साइबर सुरक्षा जोखिम
– नक्कली वा फ्रड QR कोड प्रयोग गरेर रकम चोरी हुने सम्भावना। मानिस सजग नभए ठगिन सक्ने। - डिजिटल साक्षरताको कमी
– धेरै ग्रामीण क्षेत्रमा मानिसलाई स्क्यान गर्ने तरिका वा मोबाइल वालेट चलाउने ज्ञान अभाव। - इन्टरनेट र विजुलीको समस्या
– ग्रामीण क्षेत्रमा नेटवर्क कमजोर हुँदा वा बिजुली नहुँदा QR भुक्तानी गर्न कठिनाई। - विश्वासको कमी
– धेरै प्रयोगकर्तालाई अझै नगद नै भरपर्दो लाग्छ। QR भुक्तानीमा पैसा अड्किने डर हुन्छ। - साना व्यवसायीमा अपनत्व कमी
– QR कोड राखे पनि ग्राहकले प्रयोग नगरेपछि व्यवसायीमा निरुत्साह।
QR कोड प्रयोग गरी भुक्तानी गर्दा सजग रहनुपर्ने कुरा धेरै छन् । केही प्रमुख सावधानीहरू यसप्रकार छन् :
१. स्रोत जाँच्ने
QR कोड आधिकारिक हो कि होइन पुष्टि गर्नुपर्छ।
👉 उदाहरण: तपाईं कफी पसलमा गएका छौं। बिलमा प्रिन्ट भएको QR प्रयोग गर्नुहोस्, तर टेबलमा राखिएको अज्ञात QR स्क्यान नगर्नुहोस्।
२. स्टिकर निरीक्षण गर्ने
QR स्टिकरमाथि अर्को स्टिकर टाँसिएर ठगी गर्न सकिन्छ।
👉 उदाहरण: पसलमा QR स्टिकर अलिकति फाटेको छ र नयाँ स्टिकर टाँसिएको छ भने त्यसलाई प्रयोग गर्नु जोखिमपूर्ण हुन्छ।
३. भुक्तानी विवरण पुष्टि गर्ने
स्क्यान गरेपछि देखिएको नाम वा व्यवसाय वास्तविक हो कि होइन हेर्नुहोस्।
👉 उदाहरण: QR स्क्यान गर्दा “Ram Bahadur Grocery” आउनुपर्नेमा “XYZ Pvt. Ltd.” देखियो भने तुरुन्त रोक्नुहोस्।
४. रकम दोहोर्याएर हेर्ने
गल्तीले गलत रकम पठाउन सकिन्छ।
👉 उदाहरण: ५०० रुपैयाँ भुक्तानी गर्नुपर्नेमा ५,००० टाइप भयो भने ठूलो घाटा हुन्छ।
५. आधिकारिक एप प्रयोग गर्ने
केवल बैंक वा प्रामाणिक वॉलेट एप प्रयोग गर्नुहोस्।
👉 उदाहरण: eSewa, Khalti, Fonepay वा आफ्नै बैंकको मोबाइल एप प्रयोग गर्नुहोस्, तर अज्ञात QR स्क्यानिङ एप डाउनलोड नगर्नुहोस्।
६. सार्वजनिक वाइ–फाइ नप्रयोग गर्ने
खुला Wi-Fi मा QR भुक्तानी गर्दा डेटा चोरी हुन सक्छ।
👉 उदाहरण: कफी पसलको “Free Wi-Fi” प्रयोग गरेर QR भुक्तानी गर्दा ह्याकरले जानकारी चोरी गर्न सक्छ।
७. भुक्तानी प्रमाण सुरक्षित राख्ने
भुक्तानीपछि प्राप्त SMS वा Receipt सुरक्षित गर्नुहोस्।
👉 उदाहरण: १,५०० रुपैयाँ ट्रान्सफर गरेपछि SMS वा एपको confirmation स्क्रिनशट सेव गरेर राख्दा पछि विवाद हुँदा प्रमाण दिन सकिन्छ।
८. अनलाइन/सोसल मिडियामा आएको QR स्क्यान नगर्ने
सामाजिक सञ्जाल वा इमेलमा आएको QR स्क्यान नगर्नुहोस्।
👉 उदाहरण: Facebook मा कसैले “QR स्क्यान गरेर पुरस्कार जित्नुहोस्” भन्यो भने त्यो प्रायः ठगी हुन्छ।
९. PIN/पासवर्ड सुरक्षित राख्ने
PIN वा पासवर्ड अरूलाई देखाउन हुँदैन।
👉 उदाहरण: QR स्क्यान गर्दा साथीले “म टाइप गर्छु” भन्यो भने उसलाई PIN नदिनुहोस्।
१०. असामान्य गतिविधिमा सतर्क हुने
रकम कट्यो तर प्राप्तकर्ताले पाएन भने तुरुन्त रिपोर्ट गर्नुहोस्।
👉 उदाहरण: QR बाट १००० पठाउँदा रकम तपाईंको खाताबाट काटियो तर पसलवालाले पाएन भने तुरुन्त बैंक वा वॉलेट कस्टमर केयरमा सम्पर्क गर्नुहोस्।
(यो सामग्री विभिन्न अनलाइन स्रोत र एआईको प्रयोगमार्फत तयार गरिएको हो )
